ճամբորդություն դեպի Ծաղկաձոր

ճամբորդություն դեպի  Ծաղկաձոր

Փետրվարի 20-ին մոնք ուղևորվեցինք դեպի  Ծաղկաձոր, այնտեղ մենք մնացինք 1-օր ես այնտեղ մնացել եմ կեչի հըուրանոցում: Այնտեղ շհատ լավ ժամանակ անցկացրեցին մենք: Մենք այնտեղ նստեցինք ճոպանուղի, այնուհետեվ վերադարցանք համար մենք ամբողջովին ջուր եինք: Մենք համարում մաֆիա խաղացինք հետո պարկեցինք քնելու իսկ մյուս օրը մենք գնացինք եկեղեցի, հետո գնացինք փուչիկ մենք վերեվից իջնում եինք փուչիկով հետո մեզ բարցացնում եին վերեվ: Դրանից հետո գնացինք համար մի քիչ հանգստացանք և վերադրցանք հետ: Այնտեղի ուտելիքները շատ համեղ եր այդ անբողջ ընթացկում մեզ հետ են եղել ընկեր Վարդուհին և ընկեր Նառան:

Թումանյանի դստեր՝ Նվարդի հուշերից

Թումանյանի դստեր՝ Նվարդի հուշերից

***
Հայրիկը երեխաների անունները դնում էր հատուկ խնամքով: Հիշում եմ, նորածին աղջկա Սեդա անունը գտնելու համար պատմական գրքեր էր նայում, և կարծեմ 19-րդ դարի իշխանուհու անուն է: Լևոն Շանթին այդ անունը շատ դուր եկավ և նա էլ այդ անունով իր «Հին աստվածների» հերոսուհուն կնքեց:

Մեր անուններից երեքը Թաֆֆու «Սամվելից» է առնված` Մուշեղ,Աշխեն, Նվարդ: Արեգի անունը դրել է Ղազարոս Աղայանը. հայրիկն Աղայանին գրել էր, թե մի երեխա էլ ավելացավ, և ստացել պատասխան. թե աղջիկ է, անունը դիր Արեգնազան, թե տղա է` Արեգ:
Մյուս տղաների անունները` Արտավազդ և Համլիկ, հայրիկն իր դրամաներից է վերցրել:

***
Հայրիկը շատ հոգատար էր տասը երեխաներից ամեն մեկի հանդեպ: Երբ մեկը հիվանդանում էր` մոտենում էր գրկում, գուրգուրում, տաքությունն իմանում, հետո հարցնում. «Սիրուն ջան, ի՞նչ ես ուզում որ բերեմ…»: Երբ ասում էինք` ոչինչ, բացականչում էր. «Պա´հ, էդ ինչ դժվար բան ուզեցիր. ես ոչինչը ո՞րտեղից գտնեմ…»:
Գնում էր և վերադարձին հետը բերում էր նարինջ, Գանձակի խաղող կամ խնձոր: Սովորաբար դա ձմեռն էր լինում, երբ հիվանդանում էինք անգինայով: Իսկ առհասարակ, քիչ էինք հիվանդանում:

***
Մարդու զարգացման գործում ընթերցանությանը, ինքնակրթությանը, զրույցին, անձնական շփումներին ավելի մեծ տեղ էր տալիս, քան դպրոցին: Հաճախ էր ասում. «Մեր տունը ձեզ համալսարան»: Եվ իրոք, մեր տունը մի համալսարան էր հայրիկի ճոխ գրադարանով, նշանավոր հյուրերով, իմաստուն զրույցներով, ժամանակի իրականության հետ ունեցած լայն շփումներով: Շատ էր ուզում, որ երեխաները դառնան նուրբ և ազնիվ ճաշակի տեր մարդիկ:
Ասում էր.-Ամենից շատ ինձ մարդու անճաշակ լինելն է բարկացնում: Ամենագլխավորը կյանքում` ճաշակն է: Ճաշակը կյանքի բույրն է:

***
Հսկող աչք էր, սիրող ձեռք և գթառատ սիրտ:

***
Բնավորությամբ պարզ էր, լավատես ու ժպտուն, ամեն ինչ հեշտացնող, հեշտ ու թեթև տանող, բայց իր վիշտն ու ցավը տանում էր վարագուրած, անտրտունջ: Նույնիսկ մտերիմ մարդիկ չգիտեին նրա հոգսերն ու տառապանքները: Եվ իր անձնական, ընտանեկան և գրական կյանքի բոլոր դժվարություններն ու նեղությունները տարել, հաղթահարել է մեն-մենակ:
Նրա հայտնի քեֆերն ու ժամանցներն ասես ինքնամոռացման միջոցներ էին, խաբում էր և´ իրեն, և´ ուրիշներին. «…Ուզում եմ մի կերպ ժամանակն անց կացնել, քեֆի մեջ լինի, թե զրույցի»:
«Իմ ուրախության ժամերին մասնակից եմ անում բոլորին, իսկ իմ արցունքներն ու վիշտը հայտնի են միայն ինձ»,- Կարլեյլի այս խոսքը հայրիկը կարող էր ասել իր մասին:
Շատ ոգևորվող էր և ուրիշներին էլ ոգևորող, տրամադրող:
Շատ էր տպավորվող, զգայուն. մի փոքրիկ լավ վերաբերմունք բավական էր, որ ջերմանար, ուրախանար և ընդհակառակը` վատ վերաբերմունքից` նեղանար, փակվեր, հեռանար:

***
Մրգի սիրահար էր, ամեն տեսակի միրգ էր գնում, շատ էր սիրում խնձոր և ընկույզ: Մի օր ընկույզ էր առել` ամբողջ մի պարկ. բերին տուն, քանի կոտրեցինք` փուչ դուրս եկավ: Հարցրինք, թե` հայրիկ, ինչու՞ չէիր փորձում, հետո առնում, թե` մի հինգը կոտրեցի, բոլորը փուչ դուրս եկան, ասի ուրեմն մնացածը լավը կլինի. ծախողն էլ մի խեղճ մարդ էր, ուզում էր ծախի, շուտ տուն գնա, ասում էր երեխեքս սոված են. մեղքս եկավ` վերցրի:

***
Աստղաբաշխության վերաբերյալ գրքեր էր գնել և միշտ կարդում էր: Հանքաքարերի կոլեկցիա էր գնել, ալբոմներ և ուսումնասիրում էր քարերի զանազան տեսակները: Շատ էր ուզում, որ իր որդիներից որևէ մեկը երկրաբան դառնա: Իր մեծ տղային, որը բնագիտությամբ էր պարապում, խորհուրդ էր տալիս որպես մասնագիտություն ընտրի երկրաբանությունը: «Լոռին մեծ ապագա ունի,- ասում էր նա,- հանքերով հարուստ երկիր է. երկրաբանություն սովորի, որ մեր երկրում բան ստեղծես, օգուտ տաս, թե չէ օտարներն են օգտվում, ա´յ ֆրանսիացիք Ալավերդու պղնձահանքի տերն են տարձել…»:

***
Վ. Տերյանը ժամեր շարունակ խոսում էր պոեզիայի երաժշտայնությունից, տաղաչափությունից: Բանաստեղծության ձևը նրան շատ էր զբաղեցնում: Ֆրանսիական բանաստեղծներ Վեռլենն ու Բոդլերը նրան այնպես էին գերել, որ նա երազում էր տեսնել Փարիզը, մեծ ցանկություն ուներ Փարիզի կաֆեներում գիշերներ անցկացնելու, Վեռլենի ու Բոդլերի կաֆեներում, նրանց սեղանների շուրջը:
Հայրիկը համամիտ չէր Տերյանի հետ.
-Վահանը լիրիկ տրամադրության, մեղմ բնավորության բանաստեղծ է: Նա չի օգտվում ժողովրդական լեզվի անհուն գանձերից : Մինն ասի դու Ախալքալակ ես ապրել, Լուսաղբյուրից ես ջուր խմել, քո երկրից խոսի, քո ժողովրդի լեզվով բան ասա, նրա շունչը տուր, նրա ոճը բեր… Ի~նչ ես գնացել Փարիզի մայթերն ու կաֆեները երգում, հետն էլ տերողորմյա քաշում. էդ հալա հերիք չի, գալիս է էստեղ ինձ հետ էլ վիճում, ուզում է համոզի` թե սա է ճիշտը:
Ես ոչ մի բանում էնպես համոզված չեմ, ինչպես լեզվի խնդրում: Ճիշտը սա է-ժողովրդական կենդանի լեզվով պետք է գրել, որ ժողովուրդը կարդա բան հասկանա:

***
Գրական միջավայրի մեծ հաշտեցնողն ու հուսադրողն էր: Ամեն ընդհարում, գժտություն կարողանում էր մեղմացնել, վերացնել: Այդ գիծը ժառանգել էր հորից: Մերձավորներն ասում էին` նա զարմանալի կերպով կարողանում էր իրար դեմ լարված կողմերը հաշտեցնել, հանգստացնել, ներդաշնակություն, խաղաղ տրամադրություն ստեղծել:
Շնորհիվ իր ներքին տակտի, վարվեցողության եղանակի ու ձևի, նրան հաջողվում էր մոտ բարեկամական կապեր հաստատել ռուս, ադրբեջանցի, վրացի և այլազգի գործիչների, գրողների, արվեստագետների հետ, թեկուզև նոր ծանոթ լիներ, կամ դիմացինի լեզուն չիմանար, ինչպես այդ հաճախ պատահում էր զանազան տեղերից եկած հյուրերի հետ, նրանց հետ թարգմանի միջոցով կարողանում էր մտերմանալ և բարեկամանալ: Կարողանում էր իրար հետ գժտված մարդկանց հաշտեցնել. Նման դեպքեր եղել են ոչ միայն մեր գրողների, այլև վրաց գրողների կյանքից: Օրինակ մի դեպք, որը հանրահայտ է: Ղազարոս Աղայանը և Պերճ Պռոշյանը գժտված էին և տարիներով իրարից խռով: Հայրիկը շատ էր ուզում նրանց հաշտեցնել: Մի կիրակի օր, առավոտը, Պռոշյանը հյուր է գալիս Թումանյանին, և այդ օրը, ինչպես միշտ, Աղայանը ճաշին պետք է լիներ Թումանյանի մոտ: Թումանյանը Պռոշյանին զբաղեցնում է մինչև ճաշի ժամը, ու Ղ.Աղայանը գալիս է: Ճաշում են միասին և այդ օրը երեքով միասին նկարվում են, հաշտությունը հավերժացնում այդ լուսանկարով:

Թումանյանի քառյակները

Թումանյանի քառյակները

* * *
Երնեկ էսպես` անվերջ քեզ հետ` իմ կյանքի հետ լինեի,
Հազար երնեկ` դաշտում մենակ` երկնքի հետ լինեի.
Բայց ո՜վ կտա էն վայելքը` ինքս ինձ էլ չզգայի,
Ու հալվեի, ծավալվեի, ամենքի հետ լինեի…
* * *
Ամեն անգամ Քո տվածից երբ մի բան ես Դու տանում,
Ամեն անգամ, երբ նայում եմ, թե ի՜նչքան է դեռ մնում,
Զարմանում եմ, թե` ո՛վ Շռայլ, ի՜նչքան շատ ես տվել ինձ,
Ի՜նչքան շատ եմ դեռ Քեզ տալու, որ միանանք մենք նորից:

* * *

Հազար տարով, հազար դարով առաջ թե ետ, ի՜նչ կա որ.
Ես եղել եմ, կա՜մ, կլինեմ հար ու հավետ, ի՜նչ կա որ.
Հազար էսպես ձևեր փոխեմ, ձևը խաղ է անցավոր,
Ես միշտ հոգի, տիեզերքի մեծ հոգու հետ, ի՜նչ կա որ:

* * *

Տիեզերքում աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին.
Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին.
Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր,
Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին:

* * *

Հե՜յ ագահ մարդ, հե՜յ անգոհ մարդ, միտքդ երկար, կյանքդ կարճ,
Քանի՜ քանիսն անցնա քեզ պես, քեզնից առաջ, քո առաջ.
Ի՜նչ են տարել նրանք կյանքից, թե ինչ տանես դու քեզ հետ,
Խաղաղ անցի՛ր, ուրախ անցի՛ր երկու օրվան էս ճամփեդ:

* * *

Արևելքի եդեմներին իջավ պայծառ իրիկուն,
Հեքիաթական պալատներում սպասում են իմ հոգուն.
Ի՜նչ եմ շինում էս ցեխերում, աղմուկի մեջ վայրենի…
Ա՜խ, թե նորից գտնեմ ճամփան դեպի էնտե՜ղ, դեպի տու՜ն…

* * *

Անց կացա՜ն…
Օրերս թըռան, ա՜նց կացա՜ն.
Ախ ու վախով, դարդերով
Սիրտըս կերա՜ն, ա՜նց կացա՜ն:

* * *
Վերջացա՜վ…
Կյանքս մաշվեց, վերջացա՜վ.
Ինչ հույս արի` փուչ էլավ,
Ինչ խնդություն` վերջը ցա՜վ:

* * *
Հիմա բացե՜լ են հանդես
Երգիչները իմ անտես.
Ջա՜ն, հայրենի ծղրիդներ,
Ո՞վ է լսում հիմի ձեզ:

* * *
Ու՞ր կորա՜ն…
Մոտիկներս ու՞ր կորա՜ն,
Ինչքան լացի, ձեն ածի`
Ձեն չտվին, լու՜ռ կորան:

* * *
Երկու դարի արանքում,
Երկու քարի արանքում,
Հոգնել եմ նոր ընկերի
Ու հին ցարի արանքում:

* * *

Ծով է իմ վիշտն անափ ու խոր,
Լիքն ակունքով հազարավոր.
Իմ զայրույթը լիքն է սիրով,
Իմ գիշերը` լիքն աստղերով:

* * *

Քանի՜ մահ կա իմ սրտում,
Թափուր գահ կա իմ սրտում.
Չէ՞ դու էլ ես մահացու.-
Մահի ահ կա իմ սրտում:

* * *
Ով՜ իմանա` ու՛ր ընկանք,
Քանի օրվա հյուր ընկանք.
Սերն ու սիրտն էլ երբ չկա`
Կրա՜կ ընկանք, զու՜ր ընկանք:

* * *

Քանի՜ ձեռքից եմ վառվել,
Վառվել ու հուր եմ դառել,
Հուր եմ դառել, լույս տվել,
Լույս տալով եմ սպառվել:

* * *

Ինչքա՜ն ցավ եմ տեսել ես,
Նենգ ու դավ եմ տեսել ես,
Տարել, ներել ու սիրել,
Վատը` լավ եմ տեսել ես:

* * *

Հոգիս` տանը հաստատվել,
Տիեզերքն է ողջ պատել.
Տիեզերքի տերն եմ ես,
Ո՞վ է արդյոք նկատել:

* * *

Ո՜նց է ժպտում իմ հոգին
Չարին, բարուն, ամենքին.
Լույս է տալիս ողջ կյանքիս
Ու էն ճամփիս անմեկին

Տեառնընդառաջի ծեսը Հայաստանում

Posted on Февраль 10, 2012by Նունե Մովսիսյան

Պատմական Հայաստանի շատ վայրերում այն համարվել է հաղթանակի ու ռազմի աստված Վահագնի տոն: Վահագնի պաշտամունքը կատարվում էր ծիսական մեծ հանդիսություններով: Հայոց տոմարում նրա անունով է կոչվել 27-րդ օրը: Տրնդեզի կրակի բոցերի վրայով թռչելով, ըստ պատկերացումների, Վահագնի հուրը, հզորությունը, անպարտելիությունը, հաջողությունը անցնում են քո մեջ:

Զենքի շիկացած ծայրով օծվում էր լավաշը, գաթան (քաղցր ու աղի), չիր ու չամիչը, ցանքի համար մի քանի բուռ հացահատիկ, նորապսակների ու սիրող զույգերի համար վարդի չոր թերթիկներ կամ վարդի օշարակ, յուղ:

Կրակի վրայով թռչում էին հիմնականում երիտասարդներն ու երեխաները: Տեառնընդառաջի տոնը առնչվում է կրակի մաքրագործող զորության հանդեպ ունեցած հավատի հետ: Հեթանոսական կրոնների մեջ մեծ տեղ էր գրավում կրակի պաշտամունքը: Կրակը խորհրդանիշն էր Արևի ու Լույսի, ինչպես նաև ջերմության: Կրակը համարվում էր նվիրական սրբություն: Ընտանեկան բույնը, երդիկը կոչվում է նաև օջախ, ծուխ: Կա մեկ այլ կարծիք, որի համաձայն, Տեառնընդառաջի հրավառությունը վերագրվում է հայոց Տիր, ինչպես նաև Միհր աստծուն: Տիրը, երազների մեկնիչն էր և պաշտպանը դպրության ու արվեստի, իսկ Միհրը մարմնավորում էր կրակի ու լույսի ուժը: Տոնի գլխավոր նպատակն էր կրակի միջոցով ազդել սառնամանիքների վրա և զորացնել արևի ջերմությունը: Հենց այդ օրվանից եղանակը սկսում էր տաքանալ, պատմական Հայքի որոշ վայրերում սկսում էին հողագործական աշխատանքներ:

Տեառնրնդառաջ անունը բացատրվում է Քրիստոսի ծննդյան քառասուներորդ օրը նրան տաճար տանելու փաստի հետ: Արարողությունները եկեղեցում սկսվում են երեկոյան ժամերգությամբ, որից հետո արգելվում է Լույս զվարթ շարականը: Տոնի նախօրեին երեկոյան ժամերգության ընթացքում կատարվում է արտերի և այգիների օրհնություն, քանի որ գարնանամուտ է: Ժամերգության ավարտին մարդիկ եկեղեցում վառվող մոմից վառում են իրենց մոմերը` Քրիստոսի փրկարար լույսի խորհրդանիշը իրենց հետ տանելով տուն, և հենց այդ կրակով էլ վառում են նաև Տեառնընդառաջի խարույկը: Մանուկ Հիսուսին ընդառաջ եկավ խոր ծերության հասած և տիրոջ գալստյան սպասող Սիմոն Ծերունին, գրկեց մանկանը և գոհություն ու փառք տվեց Աստծուն, որ իրեն արժանի դարձրեց Իսրայելի Փրկչին տեսնելու, այստեղից էլ տոնի անունը Տեառնընդառաջ` տիրոջն ընդառաջ:

Տեառնընդառաջի առաջին ծեսը կրակ վառելն է

Փետրվարի 13-ի երեկոյան ժամերգությունից հետո տեղի է ունենում նախատոնակ, բաժանում են մոմեր և եկեղեցականը վառում է սեղանի վրա դրված մոմերը: Քահանան կարգը կատարելով`իր մոմով առաջինը վառում էր եկեղեցու բակի մեծ կրակը, դրանից հետո մոմերը վառում էին այդ տարի ամուսնացած փեսաները: Այնուհետեւ գլխավոր խարույկի մասնակիցները խանձողներ էին տանում, որ վառեին բակերի խարույկը: Ժամերգությունից հետո հավատացյալները վառում են իրենց մոմերը և տանում տուն: Եկեղեցական արարողությունից հետո, հինավուրց սովորության համաձայն, եկեղեցու բակում կրակ է վառվում: Երիտասարդները վառած մոմերով վերադառնում էին տուն, ուր նախապես արդեն պատրաստված կային փոքրիկ դեզեր, որոնք վառվում էին այդ մոմերով: Փոքրիկ դեզեր, առանց բացառության , պետք է լինեին յուրաքանչյուր տան տանիքի վրա, որպեսզի բախտը տան վրա լիներ: Վառած դեզի վրայով ցատկում էին: Երեկոյան արձակում էին հրացաններ: Խարույկի վրայից ցատկում էին,  որպեսզի չվնասվեին գայլ ու գազանից, օձ ու կարիճից, հեռու լինեին ցավ ու չոռից: Խարույկի շուրջը նախ պտտվում էին նորապսակ զույգերը , իսկ կրակի վրայով առաջինը թռչում էր տան ամենատարեց կինը`մամիկը, որպեսզի իր տունը ազատի չարքերից , ապա սկսում էին թռչել երիտասարդներն ու երեխաները: Կրակի մոտ էին բերում նաև հիվանդներին: Եթե չամուսնացած աղջկա շորի ծայրը վառվում էր , ապա նա այդ տարի ամուսնանալու էր: Տեառնընդառաջի կրակը իր հետ բերում էր օդի բարեխառնություն, հունձքի առատություն, արտերի բերրիություն և ամուսինների օրհնություն:

Տեառնընդառաջի ծուխը

Տերընդեզ` դարմանը կես,

Առ հաց ու կես , ելիր գեղես,

Տերընդեզ` մխի դին տես,

Մէ փութ ցանես` հազար քաղես:

Հավաքվածները ուշադիր հետևում էին ծխի ուղղությանը, այն ցույց էր տալիս այդ տարվա առավել բերքառատ ուղին: Ու հենց այդ տարածքում էլ, Ծաղկազարդից հետո երկրագործները աճեցնում էին բերքը: Եթե ծուխը հարավ և արևելք էր թեքվում` այդ տարի հասկը լավ էր լինում, իսկ եթե հյուսիս և արևմուտք` վատ: Իրականում այս երևույթը կապ ունի փետրվարի կեսերին հյուսիսային և հարավային քամիների փոխազդեցության կամ որևէ մեկի գերակշության հետ:, մի կիսայրած փայտ դեզից տանում էին տները և պահում էին ապահով տեղ կամ դնում էին հավերի բներում, որպեսզի հավերը Զատիկին շատ ձու ածեն կամ շուտ թուխս նստեն:Մի կտորն էլ դնում էին ամբարի մեջ, որպեսզի հացը առատ լինի:

 Տեառնընդառաջի խարույկի մոխիրը

Մեծ կարևորություն ուներ նաև տեառնընդառաջի խարույկի մոխիրը: Այդ մոխիրը, ըստ պատկերացումների, օժտված էր ուժով և առատացնող զորությամբ: Այն լուծում էին ջրում և խմեցնում էին հիվանդներին, քսում էին երեխաների վզին և դեմքին, մոխիրը աղի հետ խառնելով տալիս էին անասուններին, շաղ էին տալիս հավաբնում և գոմում: Իսկ աղջիկները մուրը քսում էին աչքերին, որպեսզի աչքացավից զերծ մնան: Տեառնընդառաջի հրավառությունից հետո փեսան իրավունք էր ստանում աներոջ տուն գնալու, իսկ երեխաներին եկեղեցի էին տանում, որպեսզի քահանան օրհնի: Վերադարձին մայրը երեխայի աչքը համբուրում էր և նվեր էր տալիս. նրան հետևում էին ազգականները:

Տեառնընդառաջի խոհանոց

Տրնդեզին փոխինդ ուտելը եղել է պարտադիր: Տարեկան երկու անգամ` Տեառնընդառաջին և Սուրբ Սարգսի տոնին շաղախած փոխինդ ճաշակելը ուղղակի անհրաժեշտությունն էր:

Տրնդեզի օրը, վաղ առավոտյան մեծահասակ կանայք եկեղեցուց վերադառնալուց հետո փոխինդ էին շաղախում`կաթով, ջրով, մեղրով կամ դոշաբով, պատրաստում էին փոքրիկ գլանիկներ` (դումբրուկ) ու բաժանում տնեցիներին:

Տրնդեզի օրը բոլոր տներում պարտադիր պատրաստում էին հացահատիկներից բաղկացած կերակրատեսակներ` խաշիլ, փոխինդ, աղանձ:

Այդ օրը ընդունված էր ուտել նաև չամիչ, ընկույզ, բոված սիսեռ, դդմի կորիզ:

Տանտիկինը փոխինդ էր հյուրասիրում տան անդամներին, իսկ հողագործ տանտերը ամռանը հավաքած ցորենի հասկերը բաժանում էր երեխաներին և ամեն մի հանդիպողի:

 09. 02.2016
Այսօր Տերյանի ծննդյան օրն է։ Կարդում ենք Տերյան։

Լրացուցիչ աշխատանք

1. Գրիր, թե որն է տերյանական քո սիրած բանաստեղծությունը

ՀԱՅՏՆՈԻԹՅՈԻՆ

Գարնան անուշ աղմուկով,
Գարնան երգով դու եկար.
Փայլով, փառքով ու շուքով,
Խնդությունով խելագար....

Սիրտըս անուշ խոցեցիր
Արևավառ քո սրով,
Սև օրերըս այրեցիր
Գեղեցկությամբ ու սիրով։

Սիրտըս լիքն էր մութ մեգով,
Սիրտըս թույլ էր ու տկար,—
Գարնան անուշ աղմուկով,
Գարնան երգով դու եկար

• դուրս գրիր պատկերավորության միջոցները՝ մակդիրներ, համեմատություններ, փոխաբերություններ
• անուշ աղմուկով, Խնդությունով խելագար.... Արևավառ քո սրով,
• ներյայացրու քնարական հերոսի (բանաստեղծության հերոսի) կերպարն՝ ըստ բանաստեղծության
•  այս բանաստեղծության գլխավոր հերոսը Տերյանն է:
• ի՞նչ տրամադրություն է արտահայտված բանաստեղծության մեջ՝ ի՞նչ միջոցներով : Սկզբում տխրություն, հետո ուրախություն

3. Շարադրել մտքերը ..Ազատ միտք, ազատ խոսք, ազատություն,, թեմայով:

                                           Նամակ սիրելի մարդուն

Գուցե իմ նամակը քեզ կարճ թվա, բայց հավատա, այս վայրկյանին իմ

 զգացմունքները խեղտում են ինձ , և հենց այս նամակով ես ուզում եմ ծանոթացնել քեզ նրանց հետ: Շատ ժամանակ առաջ ես քեզ տեսա , և իմ սիրտը մինչև հիմա քեզ տրվեց: Իսկ հիմա, գրելով այս նամակը, ես արտասվում եմ, հասկանալով, որ սրանից հետո քեզ հետ էլ չեմ հանդիպելու , և նույնիսկ չեմ գրվելու քեզ հետ: Բայց ես կլինեմ երջանիկ , եթե դու  երբեմն իմ մասին հիշեց, նույնիսկ մի քանի րոպեով:

Իմացի, ես քեզ երբեվիցե չեմ մոռանա: Դու իմ սրտում ես: Ընդմիշտ: Մնաս բարով, իմ սեր:

 1 ականջ դնել  

2 աչքը մտնել

3 քիթը խոթել

4 պոչից կաղվաց

5 աչքս մանց վրեն

6 սիրտս թրավ

7 աչքը կպնել

8 գլխին նստել

9 ականջի հետեվ քցել  

10 աչքի տակով նայել

11 լեզուտ երկարելա

12 մատը մատին չտալ

13 լեզուն կծել

14 ուղեղ ծակել

15 գլուխ պահել

16 գլւխ հարթուկել

17 ուղեղս ծակ է

18 գլուխ դնել

19 մազերը բիզ բիզ կանգնեցին

20 ականջ կտրել

ՀԱՅՏՆՈԻԹՅՈԻՆ Գարնան անուշ աղմուկով, Գարնան երգով դու եկար. Փայլով, փառքով ու շուքով, Խնդությունով խելագար.... Սիրտըս անուշ խոցեցիր Արևավառ քո սրով, Սև օրերըս այրեցիր Գեղեցկությամբ ու սիրով։ Սիրտըս լիքն էր մութ մեգով, Սիրտըս թույլ էր ու տկար,— Գարնան անուշ աղմուկով, Գարնան երգով դու եկար...

ARARAT

Earthbound, but soaring,
floating, piercing the blue fog,
you are an angel winged in light.
You are not matter, you are flight
and spirit of the Armenian world.
White, effulgent fires blaze
from your forehead as if with rage,
as you stand vigil, stand guard
over our ruined land and heart.

I have not seen you but you reign,
illuminating all my dreams
with your crown of smoking flame,
Armenia's symbol and unblemished flag,
altar of God's love for man,
resurrection's witness, immaculate, clean.
However humiliated the flesh
you give hope to the Armenian soul.

Luminous vision of pure light,
shining with gleaming snow intact,
you are the refuge and the proof
of the covenant and pact
that our people will endure.
Mist-endowed mystery, rampart
of the sublime force,
promise that the crucified will rise,
refuge of dying man, Ararat,
undying heart of our ashen land.

WE ARE ORPHANS, EVERYONE

We are orphans, everyone,
children of the lost,
ground down, motherless, alone
under blackened suns.
We are shoved against our will
onto foreign soils,

calling without voices,
or hope of being heard.
We are praying, but to whom?
Who will hear us, who will come?
Who will take us home?

THE LAST POET

Am I the last singer, then,
my country's last poet?
Is this death or sleep
enveloping you, bright Nayiri?

Wherever I walk on this earth
I dream of your luminescent
countryside, and your language
that rings like prayer.

Rings always, deep and clear.
Burns and pierces.
Are those blazing roses
burning? Or my fiery wounds?

Anxious. Alone. I call you.
Shine on, my dream Nayiri.
Am I your last singer then,
my country's last poet?

THERE WERE BENEFITS TO BLINDNESS

I realize now, as everyone does,
you were commonplace, run-of-the-mill.
I was the one forcing flat pictures to life
wishing to see what I willed.

I was the one who filled, out of need,
your small heart and your mind,
endowed your tiny concerns
with what I wanted to find.

I know at last, and alas,
you are like most of your kind.
But how many times I've wished I remained
in the dark about you and blind.

TO AN UNKNOWN GIRL
(Walking toward and past me)

Light is failing, night is falling.
House to house the dark comes calling.
A stranger walks toward me, alone,
her face familiar as my own.

As in fairy tales, the fountain dances
beside us, blessing our passing glances.
Her calm gait, her rhythmic stride
continue into what I write.

Fate's gift: this moment occurs,
luminous and without words
like a scene from a romance
but just a small happenstance.

HOW CAN I NOT LOVE YOU?
(Excerpt)

How can I help but fill with love,
my country, my land, split up, cut down?
How can I not feel devotion and rage;
how can I ignore you martyred and caged.

Immortalized by giving up life,
my country, my land, that was crucified.
Like the mother of Christ, witnessing wrong and right,
too much blood lost to be described.

Your soul like incense can perfume the world,
my humble, small land, my unhealed wound.

HOW CAN I COMPLAIN?

How can I complain?
How can I weep or moan?
Everyone is plunged into the same pain,
everyone robbed of his home.

In a dark prison without doors
who would hear us pray?
Each pain is exceeded by a neighbor's,
each loss too deep to say.

HOW CAN I COMPLAIN?
COMING TO TERMS
(Or Reconciliation)

Let us live in the present today
and not be afraid to admit
our wretchedness. Let us not blame fate,
nor dwell on what we regret.

Without pretense, let us acquiesce
to what our dying hearts understand.
We are bereft and orphaned apart;
let us not be ashamed.

Let us forgive each other with love,
not blame. Let us not calculate.
Say we won't covet, say we won't judge
but accept without rancor or pain.

Let us pity and not torment,
reciprocate kindness with kind.
Let us make up for our past mistakes
and respect the brevity of time.

CAROUSEL

Turn and turn again, carousel.
Your tunes are old familiar tunes.

It is an old familiar story
about the spell a smile can cast
across a lifetime, across pink mists,
a warm smile that can heat the soul.

The words that pledge love end in kisses
with words that praise the sweet, sad world.
Do we use them, knowing we are lying?
Do they use us to be heard?

Spin and spin again, carousel.
I am long familiar with your song.

Once there was a land, distant and golden.
Once a world blessed by the sun.
Once there were illusions, now faded.
Once they shone in glory. Now they're gone.

Is it you or the world that changed
with suffering and sorrow's tears?
Let the dream go. It deceives you
gilding the past and the by-gone years.

Turn and turn again, carousel.
Your path is an old familiar route.

In that far-off world the song
I sang was one we all knew:
"I love you but you don't love me."
How banal and predictable. Now.

"Time beyond reaching," say the verses;
"Waltz me again," says the tune.
Such an old tired story full of
night, a kiss and moon.

Spin again slowly, carousel.
I know your tune.

Do you know the secret they are singing
at the frenzied banquet as they dance?
Do you know the song without end or beginning?
"Yesterday I was, today your turn, tomorrow
someone else will be."

Turn and return, carousel.

FROM SHIRACS ENDLESS FIELDS

The stars flicker coyly beyond the moon's light
over stark fields that blend into dark.
And I'm in the same dream I'm condemned to each night,
recurring to haunt my tired heart.

The stars burning clearer seem to drop through the skies,
turning my thoughts, forcing me to compare.
The endless yearning starts. And everywhere, everywhere
I'm reminded of you, and see your eyes.

TAKING LEAVE

You are going, sad and wordless,
I don't know where,
like a morning star fading into blue air.

I am going, alone, aimless,
on the thoroughfare
like abandoned paper blowing unaware.

You are going, hiding from me
tears from a damaged heart.

And I'm knowing, uncomplaining,
this is death's path we start.

AS IF ON A TAVERN'S CAROUSEL

As if on a tavern's carousel,
my words float out glibly said;
light of heart, and light of head.
Spin me, wine; you suit me well.

I know how it feels to be bled,
stamped down, robbed of land and home.
But my songs not knowing, go on
as if these were dreams to shed.

YOU LOVE EVERYONE THE SAME
(Dream Girl)

You're indifferent; it's no matter
if I live or die.
You don't care. I can't make you.
Others catch your eye.

You pass by and pass me up,
unreached fantasy,
treasure that I cannot buy.
Others think it's free.

You're everyone's but not mine,
favoring store-bought schemes.
What can I do when I'm not
in my dream girl's dreams?

GOLDENLIGHT

Delicate bright, radiating light,
you shine.
Tawny rays, arms of fire ablaze,
you dazzle.
Gentle as the gold gazelle's,
your eyes
melting everything you touch.
Your smile
an arrow; your frown a dart.
Both sting.
Your love a disaster. Don't look.
Don't turn.
Wicked sun, whomever you warm
you burn.

LET THE LIVING ARISE

A new day has dawned bringing world peace
but in my land the sun does not rise.
My country stays in unsheddable night.
— Wake up. Revolt if you are alive.

TO FORGET

To forget, to forego, to forbid
every thought, every want, every need.
Not to love, nor look back, just to leave.
Not to feel, just to break with the past.
To forgive, to forget, and to leave.
All alone, not depressed and to see
what's inert, what will hurt, what will not.
Not to wait, not to want, nor desire,
not to feel, not to burn, not to ask,
but acquiesce and accept and to pass.

THE GIRL WHO WORKED MIRACLES

Circe, siren, queen of the night,
one touch and you changed all my life,
burned down the past with eyes of fire,
goddess of miracles, miracle of light.

Sorcerous as the full moon's rays,
you smiled with pity and with care,
chained my free heart in golden snares,
conqueror with guileless ways.

Your songs dispensed or dispelled hurts.
Your selfless smile and your eyes
were lit with artless sweet surprise.
You had the gift of piquant words.

Violet, bred in an unknown land,
like Artemis, brightening my dark night,
you came like death's soft sting, the light
touch of fate's unrelenting hand.

WHAT DO I HAVE, MY HEART?

What is left now,
what stays from this, my life,
unsmiling, and bled dry,
like my betrayed land beyond salvaging?

What is left now for us,
sleepless and desiccated past,
torched down, scorched dry
and like my betrayed land always diminishing?

SPRING

This spring is profuse with lush flora and greens,
generous with crystalline air.
I want to share it with someone unknown
and praise nature's way with our own.

This evening that spreads, like a lake without shores,
surrounds me with incense as I write,
and my heart is surprised at such fullness of life
to find itself empty inside.

WORDS AT FAREWELL

Without tears, without sobs, though you mourn,
let it go, let it flow to the past.
Leave my road and its night unshared dark.
Mine alone from now on. Here we part.

Do not reach out with pity, or stare.
Don't remain. Don't recall. Don't evoke.
Leave the fog, hopeless, stark, and my work.
No sisterly compassionate look.

Let me be without light or false hope.
Let the sun not burn yellow gold.
Only fears, only tears. Close your heart.
Pluck the sun from the sky and depart.
A tenacious nostalgia grips my aching heart
and does not allow the past to depart.

NOSTALGIA

A tenacious nostalgia grips my aching heart
and does not allow the past to depart.

Someone explains in a disturbing voice
that the soul is tormented only by choice.

The one who shattered this heart with her heel
even laughed in disdain because I could feel.

Still I cannot hate her, much as I try.
My fate is to love without knowing why.

My life is walled in by mists of the past
which robe me in light but rob me of sight.

The one who shattered my heart has long gone.
Sweet intoxicant, sweet delirium,

giving these blessings: love, whimsy and pain.
And life, land and song, blessed things that remain.

AUTUMN SONG

A stirring chill, whirring still,
keeps me mollified
by empty trees, yellow leaves
that slow my stride.

Filling paths, failing greens
turn brown and pass
in shades that fade, fields unmade
shadowed grass.

All my fires are banked fires
down to a glow.
And stirring dreams, whirring dreams
flare and go.

YOU HAVE NOT DIED

You are still alive
in my dying heart.
You are its fantasy,
its desert mirage.

I wait for you still
as if you could arrive,
source of my dream
and dream personified.

My crumbling heart fixes
you into its own time.
My sister, my executioner,
you have not died.

THIS TIME LIKE A SISTER

Listen, at least like a sister this time.
Look, all my fantasies are erased.
One last time, come with calm and your grace
to understand my torment and pain.
I am so tired of evasion and games,
and need the touch of a sisterly hand.
I crave your outspoken and candid words.
Come. Even if it's just pity I gain.
I plead for friendship, and want to remain
in your heart where good memory stays.
How can it be that this blaze which stirs
my soul kindles no warmth in yours?

YOU ARE THE SISTER OF MY SOUL

You are the sister of my soul.
You are Fortune's smile,
good news of a new life,
and heaven's balm.

And what, if anything,
am I to you?

You are the clean hope,
the light that ends the dark,
the song after tears,
my oasis, no, my world.

What if anything
am I to you?

WITHOUT JUDGMENT

I won't judge inferior or choice
in this indifferent, bitter world.
Let me list only what I loved—
your soft words, your eyes, your voice.

I loved the gold-filled autumn fields,
meadows adrift in shifting light,
the echo of words implied, unsaid
when you left and did not speak.

I love the fading light here where
I sit alone, never bored
but grateful for the dreams we shared.
Loving is its own reward.

IN MIST

Once more the old Nayirian grief starts
thrusting itself into our happiness,
pushing itself into the present mist,
reminding us there is no other place,
no nation with such a tragic past,
to haunt and slow the beating heart.

What other land offers such forgiveness,
grows it in its stones and sands?
Where else do rocks, like bare fists,
plunge into the coolness of the skies?

Where else are prayers
so true and plain?
Where else is God's offertory wine
held up by such willing hands?

Where were such cruel daggers, knives,
stabbed so malevolently into eyes?
Where else the soul so much debased,
and God's good earth so stained with blood?

MY POEMS

After these indifferent days
weathering winter storms
I wonder who will take you in?
Whom will you keep warm?

Will you survive the fires that burn
these unholy times?
Whose brow will you smooth and soothe?
Whose soul will you stir?

Will you pronounce for someone else
comfort and tears again?
Who will feel your pain as theirs
and say you speak for them?

IN THE STYLE OF SAYAT NOVA

Don't label yourself sinful or unwise-
love's wounds cleanse the soul and open the eyes.

Don't bemoan the blows that fate often deals-
Pain heightens the power to feel and to heal.

And if love leaves, don't curse its birth-
Keep it a clean memory, without its hurt.

Exult in both joy and grief. Death comes
when the heart cools and becomes numb.

For what is done—waste no regret.
Remorse is for what's not done or said.

Vahan Derian asks: Why shut the door
while a fire still burns, even a small flame?

How many fires have been tamped in error?
A thousand pities. And what a shame.

(Sayat Nova — Armenian troubadour born in 1722.)

CHARM AGAINST THE EVIL EYE

Let the evil arrow's aim
always miss the golden flight
of this lark, this child of light.
May she fly free and remain

safe from cold and winter rain.
Let her heart, her life, her soul
be painless and always whole,
playful, joyful, free of blame.

Cleanest of the sun's clear rays,
Hyacinth, unblemished, white—
may the wicked evil eye
never find her in its gaze.

WITH THE HOMELESS

I'm at home with the homeless and the mad,
those who have lost their laughter and their land,

the orphans, the wanderers, the dispossessed
of nationhood, friend and address,

women stripped of modesty and shame
and left desolate and maimed,

those whose eyes dimmed looking at death,
those with nothing to lose now except breath,

those in doorless prisons in the dark,
those charred by fires they did not start—

they are my brothers. Let me join my kind
in oblivion to leave all memory behind.

ACQUIESCENCE

My soul is soothed by winter,
a cool lullaby of rest.
Its sweet sorrow clasps me
pruning off the past.

My queen has abdicated
left for a distant throne
as I abandon illusions and
memories to walk alone.

Realizing we won't meet
face to face again
I forego pain, warmed at least
by what has been.

Enveloped in sweet sorrow,
bereft of hope, I bless
the future, past and present.
And, yes, I acquiesce.

SOMEONE WITH YOUR NAME

Someone has gone,
and in silence passed,
shattering my life
into dust.

Someone who brought light
left me in the dark
returning where the sun
gathers light back,

without any regret,
without thought or mind
of what is changed forever
or left behind.

YOUR ADDRESS HAS NOT CHANGED

Your address is the same,
Hotel Paris, the same view.
I'm the one who has changed
in my outlook, wants, and mood.

The store facing must be there,
the same posters on your street.
Do the Verlaine quoters go
sweetly quoting stubbornly?

But now I'm estranged from it all
without knowing what it means.
In mind, in heart and in space
my peace still feels like unease.

Perhaps my kind was not meant
to belong to any place.
After all you told me once
"Your fate is the gypsy's fate."

YOUR DREAMS HAVE TURNED

Your dreams have turned to ashes,
your hopes, petrified stone.
Your loves, pillars and statues,
your years have come and gone.
Your days, so hard to endure,
are emptied of their light.

NOCTURNE

Everything's asleep. Earth and skies at peace.
But here am I wakeful. Are you also awake?
—Go to sleep, precious one, while I try to make
golden legends into lullabies soft and sweet.

—What is that voice from the mountain, coming down
like chains clanging against the moon?
—Sleep, precious, so that morning comes soon.
That is only the night watchman on his rounds.

Soon trumpets, soon drum beats, soon bugles will sound.
Soon morning, soon daylight will break.
I'll wake you then. I'll be here when you wake.
Sleep, sleep, shed the harsh worries you have found.

DON'T LOOK AT ME

Don't look at me like that, please.
Don't plunge me into arctic seas.
If you want someone you can scare
with a cold disdainful stare
don't look at me.

IF THERE IS NO LOVE

If there is no love let me be interred
without words into silent earth.
Let the world whir on with its stingy mirth
if there is no design to sky and stars
if there is no one there to hear my prayers.

How TO STOP DEATH

When seductive voices call out,
alluring, sweet as flutes,
when hands soft as falling snow
reach tenderly to you,

when they beckon from a distance
toward the unmapped deep
trying to pull you forward
tempting you with sleep,

shake them off with poems.
Tell death to go away.
Don't think it won't be beaten back.
Songs keep death at bay.

DOLOR

As if a huge, silent wing glided past,
changing the light on flowers and grass,
weightless as the twilight wind that goes,
a ghostly sleep-walker dressed in white clothes,

breathing amorphous peace into fields,
like sweet words exchanged while falling asleep,
a chaste dream comes, only to depart,
her going, still stirring my untranquil heart.

ELEGY

The day as it passes turns transparent gray,
shrouding the fields as it fades away,
settling into untroubled sleep,
a calm silence earned by dying day.

The reeds in the water neither bend nor sway.
And field and sky, in quiet respect,
do not quiver or whisper, but only reflect
each other at the end of this day.

And I stand untroubled by the lost and undone
and no longer curse impediment and pain.
Now finally my sorrow recedes like a dream
and I am reconciled with what cannot be won.

WEEP, WEEP, MY MUSE

Mourn, mourn, my muse. No one else mourned
those who fell and fall unnoticed one and all.
Out of their cold lives endlessly they fell
on alien fields.

Like prematurely dying leaves
the uncounted lost fall without a sound,
dried blood that might ignite
with revenge in time.

They pass hearing the distant call
to take up arms while
their unspent fury waits to scorch
the sea, the earth and sky.

Weep, weep, my muse. No one else
mourned this unmarked crime.
Let your poems and tears try
calling the world to account.

DRESSED IN WHITE

You arrived in my life dressed in white
while winter had begun to excavate
my tomb out of ice, out of snow, out of night.
You smiled through the dark, shedding light.

There's no sound in the house or street tonight.
All my doors are closed and sealed tight.
You alone can save me from despair
from the days of regret and of blight.

My god's name has become Torment
and my prayer a poison-bladed knife.
My soul in its weariness grows cold,
wounded by deaths not by life.

You came dressed in white. Come again
with the sublime light you can bring.
Soothe my sleepless night with your hands
and the clear sweet songs that you sing.
GHOSTS

I am here. You are here, you and I
in the magical evening mist.
We're alone, you with me. I too am you.
And perhaps neither of us exists.

Fearful days, tearful days, all are past.
There are no hours for the clocks to toll.
We are spirits, ghosts that last
when we stay together and alone.

All complaints are forgotten and past
left behind with pain and thirst.
A different light is refracted here,
sweeter, with no dark to interfere.

I am here. You are here. You and I
in the magic of this evening mist.
We are alone. I too am you
and neither of us perhaps exists.

WHAT IS LEFT FOR ME?

What do I have, my heart?
What stays from this, my life,
unsmiling and bled dry,
which like my betrayed land lies beyond salvagin

What is left now for us,
sleepless and desiccated past,
torched down, scorched dry
and like my betrayed land always diminishing?

LULLABY FOR MYSELF

Evening has come,
noiseless and cool.
The fountains outside,
chide: Calm down, you fool.

Finally it's dark,
a peaceful night.
The stars telegraph:
Nothing lasts but light.

Alone. I will use
every tear when I cry,
and face tomorrow
dry eyed.

THE WHEEL

Suppose it turned backward, homeward,
to what used to be,
to find you in the same place
at our old spinning wheel;
and I could hear your soothing voice
and feel your hands, slender, worn,
and lean my head against your knees.
Who knew paradise was simply these:
a sun on the horizon, peace-
ful mist upon the grass,
your tales, endless as the wheel

BURY ME

When dusk's last red flare fades and the sun
ignites the mountain tops of the west,
laminating with light each silver crest
while the sea and meadows become one.

Bury me when the day's jovial sounds end,
when petals close and dews gently fall,
as the cool evening mist mutes all
colors; while hills and fields slowly blend.

Lay flowers on my grave; let them wilt
as wild flowers will where they're spread.
Bury me without tears, without words being read.
Boundless quiet, soundless lull, endless still.

JOYFUL GHASEL
(For Stepan Shahumian)

Like a holy flame, eternal, kept ablaze,
like a vigil lighting the dark fury of our age,

ever febrile, ebullient with joy not rage,
brilliant shield of light, protecting as it stays

the evil world of darkness, keeping it at bay;
like a blood-red banner bright with blazing rays,

even homeless, hopeless, we will always praise
and keep your heart an altar where we lay

flaming roses, bearing witness to your day.
Like the sun, we keep your fire to light our way.

GHASEL FOR LEAVING

I say farewell with love and tears
to time and sun that sear my heart.

Stay well, I say to humankind.
Evil and good, sons of Adam, all.

Stay well, to friends both near and far
and those who wish me ill, godspeed.

Deep shadowed woods, green seas, blue sky,
clouds lined with light, I say good-bye.

Past days turned hazy in memory's fold,
to larks that stay in fields of gold,

to unfurled buds, to unlit souls,
to children still in playtime worlds,

with love, I leave, reluctantly.
Think of me sometime as we used to be